Afbeelding
16 oktober 2025
Toezicht houden anno 2025 meer dan kennis en ervaring
Interview met Hugo Reumkens, Olaf Smits van Waesberghe en Katherine Diaz
Veel commissarissen vinden hun rol anno 2025 moeilijk. Het gaat nog altijd om goed bestuur en toezicht, maar de wereld is in transitie. En hoe houd je dan koers in de boardroom? De zesde uitgave van de Toolkit Commissariaat gaat juist in op dit thema.
In een tijdperk waarin AI, CSRD, ESG, maatschappelijke transities en geopolitieke verschuivingen het speelveld van organisaties en de maatschappij fundamenteel veranderen, is ook het commissariaat toe aan een herijking. De Toolkit Commissariaat speelt hierop in met een krachtige combinatie van overzicht en inzicht: wat moet een commissaris weten en wat wordt er van hem of haar verwacht in de dynamiek van de boardroom? ‘AI introduceert risico’s die buiten de klassieke controlcycli vallen’, lezen we in de Toolkit Commissariaat. En ook: ‘het is niet meer de vraag voor een commissaris of ie “genoeg weet”, maar “of-ie zich wel goed genoeg ontwikkelt”.’ Ook met dat laatste helpt de Toolkit.
Aan commissarissen is het de opdracht om naast de traditionele taken van de toezichthouder het bestuur van de onderneming te stimuleren en behoeden daar waar dat nuttig en nodig is. In deze jachtige wereld is dat met de waan van alledag in de politiek, de sociale media en het internationale krachtenveld meer dan ooit gewenst. Het Rijnlandse model, waarin toezicht verder reikt dan aandeelhouderswaarde alleen, vraagt van commissarissen een bredere maatschappelijke oriëntatie. Daarnaast is een reflectieve houding ten aanzien van de plannen, ontwikkelingen en uitdagingen van het bestuur meer dan nodig… Door het gedachtegoed van Verdiepte Governance mee te nemen in de Toolkit Commissariaat, dragen we bij aan de verspreiding van de nieuwste inzichten op het gebied van governance en boardroom dynamics. Een Toolkit: van governance en verantwoordelijkheden, tot de werkwijze van de RvC in de praktijk, financieel toezicht en risicomanagement, innovatie, digitalisering, communicatie en impact op de maatschappij (ESG, CSRD, MVO, AI).
Uit de Toolkit
Dit is de zesde editie van de Toolkit Commissariaat. Waarom moest er na de laatste (2021) een nieuwe komen?
Olaf Smits van Waesberghe (NR Governance): ‘Het is nog altijd -net zoals de eerdere uitgaven- een handboek “Jan Soldaat”. Er staat in wat een commissaris moet weten en wat er van de commissaris wordt verwacht. Wat zijn de wettelijke taken? Hoe zit een jaaragenda eruit? Maar de wereld is sinds de vorige uitgave (2021) ingrijpend veranderd. Deze Toolkit gaat ook over relatief nieuwe ontwikkelingen als diversiteit, duurzaamheid en digitalisering.’
Katherine Diaz (NR Governance): ‘De Toolkit Commissariaat biedt overzicht en inzicht. Wat moet binnen de wettelijke kaders, én wat moet wat maatschappelijk gevraagd wordt. Toezicht anno nu is veel meer dan alleen kennis en ervaring.’
Hugo Reumkens (Van Doorne, al betrokken bij de eerste versie van de Toolkit Commissariaat): ‘Mijn compagnon Jaap Glasz (de man achter de eerste governance codes) zou verbaasd zijn als hij nu rond zou kijken wat er veranderd is. Het gaat nog altijd in toezicht om goed besturen, maar de wereld is in transitie. En hoe houd je dan koers in de boardroom? Daar gaat dit handzame en praktische gids over. Een gids waarmee de toezichthouder met vertrouwen de vergadering in kan omdat-ie weer up to date is. Veel commissarissen vinden toezicht anno 2025 moeilijk. De Toolkit Commissariaat biedt een gereedschapskist om te weten welke instrumenten er zijn.’
“De rol van de commissaris verschuift ingrijpend.”
Uit de Toolkit
Hugo Reumkens, je bent zelf toezichthouder. Hoe ervaar je dat zelf in de eigen praktijk?
‘Bij Tilburg University verschuift de toezichtagenda zichtbaar: van hoofdzakelijk de kwaliteit van wetenschappelijk onderzoek en onderwijs naar ook thema’s als cyber security, diversiteit, kennisveiligheid, duurzaamheid, geopolitiek en AI. Onze rol als toezichthouder wordt steeds nadrukkelijker beïnvloed door maatschappelijke ontwikkelingen en internationale spanningen. In de boardroom draait toezicht steeds meer om waarden en het goede gesprek, waarbij wettelijke taken slechts een onderdeel zijn van een bredere verantwoordelijkheid op het gebied van toezicht en advies. Op al die facetten van wat de moderne commissaris moet kunnen, gaat deze Toolkit Commissariaat in.’
Is er nog wel voldoende animo voor het commissariaat of wordt de belasting te hoog en worden de risico’s te groot?
Olaf Smits van Waesberghe: ‘Voor drie functies in een raad van toezicht hebben we recentelijk 150 reacties gekregen. De belangstelling is er echt wel.’
Katherine Diaz: ‘Ik ervaar juist dat mensen trots zijn om ergens toezicht te mogen houden. Daarbij merken we dat het, anders dan vroeger, over meer gaat dan kennis en ervaring. In de Toolkit Commissariaat staat letterlijk: “het gaat er niet meer om of je wel genoeg weet, maar of je je als commissaris wel genoeg ontwikkelt”.’ Olaf Smits van Waesberghe over dat laatste: ‘We zien dat zittende commissarissen nog betrekkelijk weinig aan bijscholing doen. Alleen nieuwkomers volgen nog wel eens een opleiding. Dat kan zeker beter. Maak er budget voor vrij. Regel eens een expert-sessie.’
Waar de eerste helft van de Toolkit Commissariaat vooral gaat over wat een commissaris ‘moet’, gaat de rest van de Toolkit Commissariaat vooral over de thema’s die verder gaan dat alleen voldoen aan de wettelijke eisen. Maatschappelijke vraagstukken en ontwikkelingen zoals ESG, CSRD, AI. Het is een eigentijdse Toolkit Commissariaat geworden.
‘AI verandert het speelveld van toezicht. Het daagt bestaande businessmodellen uit en vraagt van commissarissen om kritisch te blijven op de maatschappelijke en strategische gevolgen. Zonder in technische details te treden, moeten toezichthouders begrijpen wat er verandert en welke impact dat heeft. Dat is belangrijker dan dat ik nu exact weet wat er met het maken van prompts onder de motorkap gebeurt. Goed toezicht vraagt om nieuwsgierigheid, inzicht en een divers team dat stevig staat in de boardroom-dynamiek. AI versnelt bovendien het werk zelf – denk aan het samenvatten van omvangrijke documenten – maar vraagt tegelijk om reflectie: hoe blijft de mens in control? Om de Toolkit Commissariaat te citeren: “Als toezichthouder moet je daarbij tegendraads durven te zijn, zonder destructief te worden”. Voor goed toezicht heb je een team van slimme mensen nodig. Team-casting voor een rvc of rvt is belangrijk. Er staat veel in statuten maar uiteindelijk gaat het om boardroom-dynamics: het voeren van het goede gesprek.’
Waarom moet een toezichthouder de Toolkit Commissariaat bestellen?
Olaf Smits van Waesberghe: ‘De wereld is in transitie. Tijdens corona werd bijvoorbeeld duidelijk dat we als land geen mondkapjes meer konden maken en afhankelijk waren van China. Die boodschap kwam keihard binnen. Toezicht is belangrijk om na te denken over wat gevolgen zijn van een besluit. De ondertitel van de Toolkit Commissariaat luidt dan ook niet toevallig: zinvol toezicht begint met inzicht.’
Katherine Diaz: ‘Toezicht is buitengewoon complex geworden. We wilden een handzame gids maken, dat is het ook geworden, maar alsnog is het 250 pagina’s. Zelfs een samenvatting maken bleek lastig omdat er zoveel met zoveel samenhangt.’
Hugo Reumkens: ‘Over drie jaar is er vermoedelijk weer een nieuwe Toolkit Commissariaat nodig omdat de wereld constant verandert.’
Olaf Smits van Waesberghe: ‘De Toolkit Commissariaat is een vertrekpunt. We hopen op feedback van de lezers om toezicht nog verder te brengen. De Toolkit Commissariaat is algemeen, op paper. Er komt ook een digitale omgeving vanuit NR Governance waarin we bijvoorbeeld best practices gaan aanbieden. Een online-verdieping van de Toolkit Commissariaat.’